Indianie.org.pl - Kultura Indian Ameryki Północnej
 
Indianie.org.pl

Home > Teksty > Muzeum Indian Równin Rezerwatu Blackfeet

Kultura, tradycja, historia

Włodek Rybicki

Muzeum Indian Równin Rezerwatu Blackfeet

Muzeum Indian Równin w Browning

Muzeum Indian Równin w Browning

Prezentowana poniżej kolekcja jest zbiorem rzeczy używanych okazjonalnie. Większość z nich, ze względu na swoją wartość i niejednokrotnie znaczenie ceremonialne, nie były noszone "na co dzień". Kolekcja pochodzi ze zbiorów Muzeum Indian Równin (Museum of the Plains Indian) w Browning w stanie Montana, USA. Nie znaczy to jednak, że wszystkie artefakty poniżej, to wytwór kultury Indian Czarne Stopy. Często można zauważyć przenikanie obcych elementów, zapożyczenia od innych, sąsiednich szczepów bądź wręcz elementy, które zupełnie nie należały i nie były dziełem rąk Indian Blackfeet. O fakcie tym decydowały trzy podstawowe elementy, które określiłbym następująco: przejęcie, zdobycz, handel.




1. Pierwsze 'zapożyczenie' wiązało się z przejęciem przez szczep na drodze pokojowej nie tylko samych wytworów kultury materialnej ale też technik i metod ich wytwarzania. Przyczyną takiego stanu rzeczy było zazwyczaj małżeństwo z kobietą lub mężczyzną (rzadziej) sąsiedniego lub też odleglejszego szczepu. Wówczas w sposób naturalny osoba napływowa implementowała do gospodarstwa domowego wzory, sposoby ich wyrobu.

2. 'Zdobycz' można by również nazwać 'trofeum'. Często w wyniku potyczek międzyplemiennych poszczególne części odzieży były zdejmowane z pokonanych przeciwników i przechodziły w ręce zwycięzców. Szczególnie łakomym kąskiem były rzeczy praktyczne: noże, broń, buty, koce, etc., jednak nie gardzono również przedmiotami mającymi duchowe zabarwienie.

3. Ostatnim omawianym tu źródłem napływu obcych elementów był handel, który na drodze wymiany dostarczał jednym plemionom rzeczy wyrabianych przez inne szczepy* i dla nich charakterystycznych, a nieosiągalnych przez inne z prostej przyczyny - braku występowania surowca na rodzimych terenach. W późniejszym czasie** w ręce Indian "wpadły" również wytwory kultury materialnej białego człowieka. Ze względu na swoją funkcjonalność, trwałość i łatwość obsługi cieszyły się ogromnym powodzeniem i stopniowo zaczęły wypierać tradycyjne sprzęty. Topory, sznury, noże, kociołki i koce były zwyczajnie wygodniejsze w użyciu.

Muzeum Indian Równin w Browning

Diorama przedstawiająca życie w wiosce indiańskiej w XIX wieku.

Muzeum Indian Równin w Browning założone zostało w 1941 roku. W swoich zbiorach posiada przede wszystkim eksponaty pochodzące z terenu Północnych Równin, zatem: Blackfeet, Crow, Północni Cheyenne, Sioux, Assiniboine, Arapaho, Shoshone, Nez Perce, Flathead, Chippewa i Cree. Muzeum administrowane jest przez Indian Arts and Crafts Board, odrębną agencję Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (U.S. Department of the Interior), promującą współczesną sztukę Indian amerykańskich i ludów tubylczych Alaski. Obecnie Muzeum aktywizuje również miejscowych artystów promując ich wyroby i organizując wernisaże, na których można zapoznać się z autorami prac i ich twórczością niekiedy zdecydowanie odmienną od XIX-to wiecznych kanonów, choć w dalszym ciągu opartą na tradycji. Co ważne, działa tam również Komitet do spraw sprzedaży indiańskiego rękodzieła, który zrzesza indiańskich wyrobników, dba o jakość i zgodność z tradycją oferowanych przez miejscowych artystów wyrobów.

Biorąc pod uwagę strategiczne położenie Rezerwatu Indian Blackfeet*** i mnogość galerii, Trading Postów i gift shopów, indiańskie rękodzieło okazuje się być intratnym zajęciem. Co prawda nie da się z tego wyżywić licznej niekiedy rodziny, ale zawsze można potraktować tubylcze rzemiosło jako pożądany zastrzyk domowego budżetu.****

Muzeum Indian Równin w Browning

Koczownicze życie zmuszało do częstych wędrówek związanych z poszukiwaniem pożywienia. Transport odbywał się przy pomocy travois - skrzyżowanych żerdzi przymocowanych na grzbiecie konia.

Warto w tym miejscu zastanowić się nad źródłem pochodzenia oferowanych, czasami jako autentyczne, wyrobów. Potencjał chłonnego amerykańskiego rynku antykwarycznego stwarza okazję do sporych nadużyć i zwykłych oszustw. Choć informacja na temat ilości wprowadzonych na rynek antyków artefaktów jest trudna do oszacowania, skala procederu z całą pewnością jest niemała.

Muzeum Indian Równin w Browning

Maketa przedstawiająca tańcerzy Tańca Słońca. Ceremonia ta dotarła na
północne równiny pod koniec XIX wieku. Władze Stanów Zjednoczonych
zakazały odbywania tańca jako niebezpiecznego zjawiska utrudniającego
asymilację Indian z resztą społeczeństwa. Obecnie zakaz został zniesiony i w Rezerwacie Blackfeet odbywa się rok rocznie kilka ceremonii Tańca Słońca.

Osobną kwestią jest również etyka prowadzonego handlu. Mam tutaj na myśli przedmioty, które obok sporej wartości historycznej/kolekcjonerskiej dla antykwariuszy, kryją w sobie jeszcze dodatkowy walor. Mianowicie dla Indian są to rzeczy o znaczeniu duchowym, magicznym, czasami ceremonialnym, których wartość monetarna nie przedstawia większego znaczenia.***** Osobiście mogłem się o tym przekonać odwiedzając kilka amerykańskich Trading Postów. Jednak podaż uzależniona jest od popytu i dopóki znajdują się nabywcy, dopóty handel przedmiotami o znaczeniu duchowym (medicine items) będzie trwał.

Muzeum Indian Równin w Browning

Męski uniform. Godna uwagi jest tutaj koszula z ok. 1900 roku. Widoczne zwisające na rękawach kosmyki włosów nie reprezentują już skalpów, lecz pozyskiwane były od przyjaciół lub rodziny.

Muzeum Indian Równin w Browning

Typowa suknia Indian Blackfeet. Widoczny pośrodku (na klatce piersiowej) pas z koralików był często ozdabiany dodatkowo zwisającymi dzwoneczkami lub naparstkami.

Muzeum Indian Równin w Browning

Nakrycie głowy tzw. horned Weasel Headdress. Do jego wykonania używano, obok orlich piór, gronostajów oraz różnokolorowych tasiemek. Na plecy zwisał bogato zdobiony trailer.

Muzeum Indian Równin w Browning

W odróżnieniu od stereotypowego kształtu pióropusza, Indianie Blackfeet mocowali pióra "na sztorc".

Muzeum Indian Równin w Browning

Pochwa na oszczep wykonana ze skóry, sukna i koralików. Geometryczne wzory to typowy przykład zdobienia przez Indian Crow.

Muzeum Indian Równin w Browning

Bogato zdobione damskie mokasyny wraz z legginsami. Mokasyny łączone z legginsami (high-top moccasins), po prawej, zostały zaadoptowane przez kobiety Blackfeet od innych plemion na początku XX wieku. Na dole - legginy w stylu Indian Sioux.

Muzeum Indian Równin w Browning

Parfleche - koperta oraz piktografia.

Muzeum Indian Równin w Browning

Indianie Blackfeet w tradycyjnych XIX wiecznych strojach. Młoda kobieta w czerwonej sukni z sukna to przykład zdobienia muszelkami kauri. Warto również zwrócić uwagę na rozmiary malowanej skóry z bizona za postaciami.

Muzeum Indian Równin w Browning

Mężczyzna w pióropuszu tzw. war bonnet obecnie często noszonym przez członków rady szczepowej. Za postacią kobiety - malowana ścianka tipi.

Muzeum Indian Równin w Browning

Horned Weasel Headdress miał znaczenie ceremonialne. Może być noszony wyłącznie przez osoby, które przeszły inicjację - otrzymały transfer. Wśród Blackfeet tylko nieliczni są uprawnieni do noszenia Horned Weasel Headdress. Wśród Indian Blackfoot (Bloods) z Kanady są to często osoby należące do stowarzyszenia sacred Horn Society.

Muzeum Indian Równin w Browning

Widoczny na zdjęciu po lewej - bustle - ozdoba z piór noszona pierwotnie podczas tańca trawy. Obecnie jest jednym z elementów stroju tańcerzy tradycyjnych.

Muzeum Indian Równin w Browning

Zdobiona skóra - tzw. derka.

Muzeum Indian Równin w Browning

Koszula którą zakładano podczas ceremonii Tańca Duchów.

Muzeum Indian Równin w Browning

Lalki indiańskie to swoiste miniatury dorosłych - znakomity przykład artystycznego kunsztu.

Muzeum Indian Równin w Browning

Naszyjniki. Występowały w różnych formach - jako chokers (pancerzyki na szyję) loop-necklace (napierśniki z muszli lub kości) albo też naszyjniki z niedźwiedzich pazurów. Wiele z nich ma indywidualne znaczenie. Często kryły w sobie bizonie kamienie (Iniskim - Buffalo Stones), muszle (Medicine Pipe shels) bądź przedmioty pochodzące z Tańca Słońca (Sundance hairlocks).

Muzeum Indian Równin w Browning

Fajki i torby. Tradycyjne fajki Indian Blackfeet wykonywane były z szarego kamienia i barwione na czarno sadzą z tłuszczem. Przedstawione powyżej, to typowy przykład fajek w stylu Indian Sioux. Fajki Blackfeet różniły się nieco kształtem.

Muzeum Indian Równin w Browning

Ozdobiona wzorami kwiatowymi (floral designs) torba na tytoń.

Muzeum Indian Równin w Browning

Torba na fajkę ozdobiona szklanymi paciorkami w typowe wzory Indian Blackfeet. W odróżnieniu od toreb innych plemion równin nie posiadały w dolnej części panela ze zdobieniem z kolców jeżozwierza, który widoczny jest na torbie po lewej stronie. Frędzle natomiast ozdabiano większymi paciorkami.

Muzeum Indian Równin w Browning

Damskie pasy w stylu tradycyjnym. Ozdabiano je metodą lazy stitch lub nabijano mosiężne gwoździe, które od wewnętrznej strony obcinano i rozpłaszczano.

Muzeum Indian Równin w Browning

Bogato zdobiona torba w stylu Indian Cree. Po prawej stronie widoczny fragment pochwy na włócznię w stylu Indian Crow.

Muzeum Indian Równin w Browning

Siodło końskie w stylu Indian Sioux. Na górze widoczna ozdoba zakładana na konia pod szyją. Z boku po prawej - maska, która umieszczana była na głowie konia. Na dole torba przytraczana z boku przy siodle.

Muzeum Indian Równin w Browning

Łuki wykonywane były z trwałego drewna, przeważnie z Serviceberry lub Chokecherry a czasami z Willow. Wzmacniane były ścięgnem. Cięciwa wykonywana była również ze ścięgien, tzw. sinew. Strzały malowano w różne kolory w celu identyfikacji np. podczas polowań.

Muzeum Indian Równin w Browning

Parfleche typu cylinder. Po lewej i prawej stronie różnej wielkości torby. Na uwagę zasługuje torba po prawej (u góry), tzw. Hoof bag. Przeznaczone były często na rzeczy osobiste, niekiedy też ceremonialne.

Muzeum Indian Równin w Browning

Ręczne bębny z namalowanymi wzorami o znaczeniu magicznym. Pierwotnie wszystkie instrumenty u Indian Blackfeet miały znaczenie ceremonialne. Obok bębnów występowały jeszcze grzechotki i świstawki oraz flety.

Muzeum Indian Równin w Browning

Nosidło dla dziecka w stylu Blackfeet. Zdobione były przeważnie w górnej części koralikami. Często używano wzorów roślinnych. Niekiedy ozdabiano również przednią część worka, w którym umieszczano dziecko.

Muzeum Indian Równin w Browning

Nosidła dla dzieci: górne i dolne (pośrodku) w stylu Indian Cheyenne, po prawej (u góry) Indian Crow, reszta natomiast w stylu Indian Blackfeet.

Prezentowany powyżej zbiór fotografii jest jedynie częścią kolekcji pochodzącej z Muzeum Indian Równin w Browning w stanie Montana. Wszystkie fotografie wykonane zostały w 2004 roku.

Przypisy:
* Używam tutaj wymiennie nazewnictwa plemiona - szczepy, bez wdawania się w fachową terminologię.
**'W późniejszym czasie' - czyli od momentu, kiedy wśród Indian Blackfeet pojawili się pierwsi handlarze. Szczególną rolę w handlu na Północnych Równinach odegrała kompania Hudson's Bay Company skupiona przede wszystkim na pozyskiwaniu futer.
*** Pod pojęciem 'strategiczne położenie' rozumiem tutaj usytuowanie Rezerwatu niedaleko przecięcia się dróg nr 15 z południa na północ, biegnącej dalej do kanadyjskiego Calgary oraz drogi nr 2 ciągnącej się przez całą północną Montanę ze wschodu na zachód wzdłuż granicy z Kanadą. Dodatkowo wielką atrakcją turystyczną jest droga Going-To-The-Sun przecinająca Glacier National Park (Narodowy Park Lodowcowy).
**** Chodzi tutaj o sezonowość. Lato w Montanie bywa bardzo upalne, jednak krótkie. Sezon trwa zazwyczaj od końca maja do końca września. Kontynentalny klimat sprawia, że już od września można spodziewać się opadów śniegu i pogody, która nie zachęca do odbywania górskich eskapad. Przyczyną są Góry Skaliste, które blokują napływ ciepłego pacyficznego powietrza z zachodu. Od strony wschodniej, atlantyckiej prądy docierają rzadko ze względu na sporą odległość od oceanu. Natomiast latem docierające prawie z Meksyku gorące powietrze sprawia, że temperatury przekraczają 30 stopni Celsjusza. Zima z kolei bywa sroga, gdyż "ślizgające" się po wzniesieniach Gór Skalistych masy powietrza dochodzą aż z arktycznej Kanady. Wówczas temperatura spada nawet poniżej 30 stopni Celsjusza. w tych warunkach ruch turystyczny odbywa się przez około 4 miesiące w roku. Zdarza się niektóre górskie drogi wokół Rezerwatu są nieprzejezdne w okresie zimowym.
***** Nie chcąc generalizować mówię w tym miejscu o tych rodzinach, które żyją 'w duchu tradycji'. Naturalnym jest, że część członków plemienia odeszła od pierwotnych wierzeń i nie przywiązuje już takiej wagi do przedmiotów, które dla innych wciąż zachowują swoje duchowe atrybuty.

Bibliografia:
1. J.C. Ewers, "Blackfeet crafts", R.Schneider Publisher 1945 r.
2. A. and B. Hungry Wolf, "Blackfoot craftworker's book", Good Medicine Books 1983 r.
3. B. Scriver, "The Blackfeet. Artists of the Northern Plains", The Lowell Press, Inc. 1990 r.
4. H. A. Dempsey, "Indians of the Rocky Mountain Parks", Fifth House Publishers, Calgary 1998 r.
5. W. E. Farr, "The Reservation Blackfeet, 1882-1945. A Photographic History of Cultural Survival", University of Washington Press 1986 r.
6. The Glenbow Museum, "Nitsitapiisinni. The Story of the Blackfoot People", Firefly Books 2001 r.
7. A. T. Walton, J. C. Ewers, R. B. Hassrick, "After the buffalo were gone", St. Paul, Minnesota, Library of Congress Catalog Card No 85-61883, 1985 r.
8. G. T. Vincent, S. Brydon, R. T. Coe, "Art of the North American Indians. The Thaw Collection", University of Washington Press 2000 r.
9. R. Green, "A Warrior I Have Been. Plains Indian Cultures in Transition", Written Heritage 2004 r.
10. B. V. Silversides, "The Face Pullers. Photographing Native Canadians 1871-1939", Fifth House Publishers 1994 r.
11. F. B. Linderman, "Blackfeet Indians. Pictures by Winold Reiss", Gramercy Books 1995 r.

« powrót do działu Teksty