Indianie.org.pl - Kultura Indian Ameryki Północnej
 
Indianie.org.pl

Home > Teksty > Opis poszczególnych kategorii tanecznych

Kultura, tradycja, historia




Włodek Rybicki

Opis poszczególnych kategorii tanecznych

img

Przejdę teraz do opisu poszczególnych stylów tańca, dzieląc je na męskie i kobiece. Wyboru kryterium płci dokonałem jak najbardziej subiektywnie i nie ma to żadnego sformalizowanego charakteru. Równie dobrze można dokonać podziału wg stylów, zdarza się bowiem, iż "czując powołanie" do określonego gatunku, w kategorii męskiej Grass Dance (Tańca Trawy) występuje kobieta. Są to jednak przypadki sporadyczne i nie słyszałem, aby zachodziły w przeciwnym kierunku. Mężczyźni raczej ograniczają się do kategorii dla nich przeznaczonych (1). Być może wiąże się to z pozycją mężczyzny i jego rolą w tubylczym społeczeństwie, i na imprezach o takiej randze jak powwow nie przystoi mu afirmować swojej odmienności (2). Pozostanę więc przy podziale na role męskie i kobiece, nie wnikając w przypadki odbiegające od ogólnie przyjętych norm.
Tańce męskie i żeńskie dzielą się na trzy podstawowe kategorie. W przypadku mężczyzn są to: Taniec Tradycyjny (Men's Traditional) (3), Taniec Trawy (Grass Dance) oraz Taniec Fantazyjny Męski (Fancy Dance). Kobiety występują w: Tańcu Tradycyjnym (Women's Traditional Dance), Tańcu w Sukniach Dzwonkowych (Jingle Dress Dance) oraz w Tańcu Fantazyjnym (Fancy Shawl Dance).
Opiszę pokrótce każdą z wymienionych wyżej kategorii. Pominę w opisie najmłodszych uczestników, gdyż dzieci reprezentują odpowiednio te same kategorie. Należy jednak w tym miejscu dodać, iż grupa tańców tradycyjnych (Traditional) jest raczej preferowana przez starszą generację. Młodzież natomiast częściej udziela się w kategoriach szybszych, gdzie wymagana jest akrobatyczna wręcz sprawność fizyczna i dobra kondycja.

Taniec Tradycyjny Męski (Men's Traditional Dance) jest najbardziej reprezentatywnym pośród trzech wyżej wymienionych. Charakterystyczną część ekwipunku stanowi rozeta z piór noszona w tylnej części pasa. Warianty tych rozet różniły się w zależności od przynależności plemiennej od półotwartych (w kształcie litery U) po całkowicie zamknięte, tworzące pełne koło. Początkowo używano wyłącznie orlich piór. Z czasem jednak zastąpiono je innymi, a nawet imitacjami sztucznie farbowanymi, ze względu na prawodawstwo chroniące dzikie drapieżniki lotne w Ameryce. Tancerze tradycyjni przyodziani są w kolorowe koszule obficie dekorowane wstążkami (Ribbonshirts), skórzane nogawice (legginy) i mokasyny często obficie zdobione haftami z koralików nawiązujących do starych plemiennych symboli. Outfit tancerza uzupełniony jest licznymi, drobnymi szczegółami, które dopełniają całości: napierśniki z kości bądź tzw. loopy, dzwony, nakrycia głowy (roach, czyli grzebień ze szczeciny jeżozwierza bądź włosów jelenia), czapki z piór lub skóry wilka czy kojota. W ręku trzymany jest wachlarz, tarcza i pałka do tańca (Coup Stick). Istotną cechą jest jej długość, bowiem im jest ona krótsza, tym bardziej honorowany jest tancerz ją trzymający. Coup Stick symbolizuje dawną laskę uderzeń, gdzie wojownicy zaliczali kolejno dotknięcie (stick) wroga. Im krótszą pałką wykonywali tę czynność, tym większą wykazywali się odwagą zbliżając się na odpowiednio mniejszą odległość do wrogiego wojownika. Symbolika ta przeniesiona została obecnie na pałkę trzymaną w ręce podczas tańca. Wszystkie te elementy wykonane były pierwotnie z naturalnych materiałów (skóra, kości, pióra, muszle), co podkreślić miało związek tancerza - wojownika i myśliwego - z naturą i jego egzystencjalna zależność od przyrody. Dlatego też związek ów, gdzie duchy zwierząt były częścią ubioru, był otaczany szczególną troską i opieką (4). Stąd też wywodzi się rodowód tańców tradycyjnych, określanych często jako tańce łowieckie bądź wojenne (War Dances). Poruszając się w takt powolnych uderzeń bębna, tancerze tradycyjni pozostają wyprostowani i czasami tylko spoglądają w dół, imitując zwiad, jakby sprawdzali ślady wrogów przed wyprawą wojenną, czy też tropy zwierząt podczas polowania. Zestaw kroków w tańcu tradycyjnym posiada dość luźną formę. Różnice istnieją jedynie pomiędzy trzema rodzajami tańca tradycyjnego, określanymi jako Straight Men's Traditional, Sneak up i Crow Hop. Odmienności te regulowane są przez rodzaj przytupu (Two Step), gestykulację, przysiady i mimikę twarzy. Przedstawiony powyżej obraz tancerza tradycyjnego jest przy tym dość panindiański i jednorodny, a rozróżnienie pod względem pochodzenia plemiennego prawie niemożliwe (5).

Tancerz tradycyjny. Pow-Wow Browning, Montana, USA.
2004 r., fot. Milko Jović.

Taniec Trawy (Grass Dance) wykonywany jest umiarkowanie szybkimi, pełnymi gracji ruchami, które przypominają kołyszącą się trawę na prerii smaganą podczas silnego wiatru. W skojarzeniu tym pomaga wygląd tancerza, który przyozdobiony jest pęczkami przędzy i falującymi luźno na ramionach i w talii długimi frędzlami, mającymi symbolizować wspomniane źdźbła trawy, która była głównym pożywieniem bizonów, odgrywających bardzo ważną rolę w gospodarce plemion prerii. Kolorystyka jest tutaj całkowicie dowolna i zależy od indywidualnych preferencji tancerza. Często włóczka jest bardzo kolorowa, co dodatkowo zwiększa efekt wizualny u odbiorcy. Szukając źródeł pochodzenia Tańca Trawy natrafiłem na dwie sprzeczne informacje. Nowocień sugeruje, iż taniec ten pochodzi od dziękczynnego tańca wojennego stowarzyszenia Heluska z plemienia Omaha, który z czasem, jako Omaha Dance, wszedł do tanecznych tradycji innych plemion równin, by następnie już jako towarzyski Taniec Trawy (Grass Dance) stać się podstawą dzisiejszych powwow (6). Sabine Richter uważa natomiast, iż to Taniec Tradycyjny jest spuścizną po Omaha Dance. W stroju Traditional Dancers znajduje się bowiem wiele elementów dawnego Tańca trawy Omaha (szczególnie roach i Crow Belt, dziś określany najczęściej jako Bustle, czyli rozeta z piórami), podczas gdy te insygnia początkowo były noszone przez stosunkowo niewielu mężczyzn, dziś przedstawiają najczęściej reprezentowane elementy u tancerzy-mężczyzn (7). Dodatkowo podpiera się ona twierdzeniem W. K. Powersa, iż Omaha Dance pojawił się dopiero w XX wieku (8). Skłaniałbym się raczej ku twierdzeniu Nowocienia. Bowiem Omaha Dance funkcjonował już wcześniej jako taniec, natomiast nazwę swą przyjął na początku XX wieku. Taniec tradycyjny natomiast wywodzi się z tańców wojennych, gdzie wspomniana rozeta z piórami (Bustle) występowała już na przedstawieniach wojennych malowanych na skórze bizoniej przez Indian Sioux z 1840 roku (9), oraz używana była przez Arapaho w Tańcu Kruka (10). O ile występują pewne rozbieżności co do pochodzenia obydwu tańców, o tyle przy trzecim opisywanym przeze mnie wątpliwości już nie ma.

Tancerze trawy. Pow-Wow Browning, Montana, USA.
2004 r., fot. Włodek Rybicki.

Taniec Fantazyjny (Fancy Dance) swój początek wywodzi z terenów Oklahomy, prawdopodobnie od plemion południowych Prerii: Indian Kiowa i Komanczów. W połowie lat pięćdziesiątych rozprzestrzenił się na północ, gdy młodzi mężczyźni nie chcieli tańczyć powolnego Tańca Tradycyjnego (11). Jest to niezmiernie szybki taniec wymagający doskonałej kondycji fizycznej szybkiej pracy nóg, atletycznej zręczności, przez co preferowany jest przez młodych tancerzy. Szybkie ruchy obrotowe i wirujące pęczki przędzy zlewają się w całość tak, iż często trudno wręcz dostrzec samego tancerza. Dodatkowo duża ilość frędzli i piór stanowi uzupełnienie całości ubioru. Stwarza to wspaniałe wrażenie estetyczne, co szczególnie podnosi atrakcyjność tego stylu. Czasami szybkie uderzenia bębna nagle milkną, co ma na celu zmylenie tancerzy. Każdy błąd jest bowiem skrzętnie wychwytywany przez ławę sędziowską i pozycja zawodnika automatycznie spada w ogólnym rankingu. Stylistyka dopuszcza wiele innowacji. Twórcy strojów prześcigają się w inwencji, wykorzystują coraz to nowe, często bardzo nieszablonowe i "nietradycyjne" pomysły na ozdoby (monety, lusterka, płyty kompaktowe) (12). Dodatkowo wyposażeni są w dwie rozety z piór, jednak trzon Fancy Dance osadzony jest i wywodzi się z Tańca Tradycyjnego.

Tancerze fantazyjni. Pow-Wow Browning, Montana, USA.
2004 r., fot. Włodek Rybicki.

Taniec Tradycyjny Kobiecy (Womens Traditional Dance) posiada dwie odmiany. Pierwszą jest Round Dance, gdzie tancerki rytmicznymi ruchami kołyszą się i falują w takt powolnego bicia bębna. Okrążają wówczas centrum tanecznego placu dwa lub trzy razy zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Drugi styl to majestatyczne trwanie w miejscu i kołysanie jedynie długimi, sięgającymi od ramion aż do ziemi frędzlami sukni. Do obu tych stylów wykorzystuje się dwa rodzaje stroju: wykonane ze skóry (Buckskin Dress), bądź z materiału (Cloth Dress). Zarówno suknie z jeleniej skóry, jak i te wykonane z bawełny są pięknie ozdobione koralikowymi haftami, rozetami, piórami, zębami łosia, muszlami i kolorowymi frędzlami. Ten pełen dostojeństwa wygląd bujających się w przód i w tył kobiet miał symbolizować huśtającą się na wietrze trawę preryjną i podkreślać jej związek ze światem ludzi i zwierząt (13). Dzisiejszy wygląd Tańca tradycyjnego kobiet uległ najmniejszym modyfikacjom w porównaniu z innymi kategoriami. Jest wciąż bardzo podobny do obrazu kobiet plemion Prerii z XIX wieku (14).

Tancerki tradycyjne. Pow-Wow Browning, Montana, USA.
2004 r., fot. Włodek Rybicki.

Taniec Kobiet w Sukniach Dzwonkowych (Womens Jingle Dress Dance). Powstał prawdopodobnie na terenach dzisiejszej Minnesoty lub Wisconsin i pochodzi od Indian Ojibwa. Jego początki datuje się na pierwszą połowę XX wieku. Taniec ten miał początkowo ceremonialną naturę i był częścią obrzędów leczenia. Był też zastrzeżony dla określonych związków, więc kobiety musiały zdobywać prawo do udziału w tym tańcu (15). Dziś jest on chętnie wykonywany przez młode tancerki ze względu na stosunkowo szybką rytmikę i mnogość zmieniających się kombinacji kroków. Z tańcem tym związana jest również legenda o jego pochodzeniu (16). Legenda opowiada o starym człowieku, którego wnuczka (bądź córka) ciężko zachorowała. Leżąc na łożu śmierci, Starzec miał wizję swojej córki tańczącej w pięknej sukni przyozdobionej metalowymi stożkami. Duchy przekazały mu instrukcje, w jaki sposób suknia ta powinna być wykonana i jak przyozdobić ją w owe metalowe części. I podczas kiedy śnił tak o swojej córce i jej trzech przyjaciółka tańczących w swych brzęczących sukniach, wizja i dźwięk spowodowały cudowne ozdrowienie i powrót od bram śmierci. Człowiek ten wydał potem odpowiednie instrukcje co do sposobu wykonania sukni oraz określił dźwięki muzyki, i tak oto narodził się liryczny dźwięk tańca dzwonków.

Tancerka w sukni dzwonkowej. Pow-Wow Browning, Montana, USA.
2004 r., fot. Milko Jović.

Taniec Fantazyjny Kobiet (Womens Fancy Shawl Dance) jest najszybszy z wszystkich opisywanych. Zasadniczą rolę w wizerunku tancerki odgrywa sporych rozmiarów chusta. Nie ma obecnie jakichkolwiek "tradycyjnych nacisków" co do wyglądu owej chusty. Często jest ona odbiciem indywidualnych preferencji zarówno w kolorystyce, motywach, jak i wykonaniu. Tak jak w przypadku mężczyzn, jest to najmłodszy gatunek tańca, zaś jego symbolikę tłumaczy się podobieństwem do lotu motyla.

Tancerka fantazyjna. Pow-Wow Browning, Montana, USA.
2004 r., fot. Włodek Rybicki.

Obok tych podstawowych kobiecych i męskich kategorii, udział biorą również dzieci. Pominę jednak ich opis, gdyż rywalizacja odbywa się na takich samych zasadach, jak w przypadku dorosłych uczestników.

Obok tancerzy bardzo ważną częścią każdego powwow są indiańskie zespoły (Powwow Drums). Jest to niejako osobna kategoria rywalizujących ze sobą zawodników rozmieszczonych symetrycznie wokół całego placu. Indiańskie zespoły oraz ich śpiewacy podejmowani są ze szczególnymi honorami. Bowiem od kondycji poszczególnych grup zależy jakość widowiska. Muszą wykazać się solidnym kunsztem w przypadku synchronizacji i znajomości poszczególnych utworów. Repertuar pieśni powinien być na tyle obszerny, aby wystarczył na czas dwu- lub trzydniowego powwow. Bęben jest instrumentem o szczególnym znaczeniu dla Indian. Rytm na nim wybijany ma symbolizować bicie serca. Poszczególne pieśni inicjowane są przez śpiewaków prowadzących, którym następnie wtóruje chór pozostałych w zespole pieśniarzy. Utwory bardzo często nie posiadają szczególnego znaczenia. Są kompozycją pojedynczych sylab bądź słów z różnych języków indiańskich lub angielskiego. Czasami jest to więc wielka improwizacja. Każdy z zespołów ma też w swym repertuarze kilka podchwytliwych pieśni (trick songs), które kończą się w najmniej spodziewanym momencie (17). Od znajomości repertuaru zależy moment wyczucia, kiedy odpowiednio zakończyć trick songs.

Generalnie podzieliłbym pieśni na trzy podstawowe kategorie, wynikające z intencji ich przeznaczenia: 

Sztuka Indian Ameryki Północnej
1.Pieśni związane z honorami: Honor Songs, Flag Songs lub Veteran Songs.
2.Pieśni związane z ceremoniami, np. podczas ceremonii rzucania piór orła. Orle pióro symbolizuje ducha powalonego wojownika, który może się równać jedynie z innym wojownikiem. Z uwagi na świętą tradycję, tylko znamienici wojownicy mogą starać się o pozyskanie pióra.
3.Pieśni związane z konkursami tanecznymi: Traditional Songs, Jingle, Fancy, War Songs, Trick Songs, itd.

Wyróżniające się grupy, takie jak choćby Black Lodge Singers czy Yellowhammer są bardzo popularne w całych Stanach Zjednoczonych i Kanadzie wśród Indian i często zapraszane do udziału w większych bądź mniejszych powwow. Nie chcąc wdawać się w aspekty techniczne dotyczące struktury pieśni, ilości powtórzeń (Second), rytmiki czy problematyki związanej z częstotliwością uderzeń w bęben (Honor Beats lub Accent Beats) przytoczę fragment jednej pieśni wykonywanej podczas powwow. Została skomponowana na cześć uczestników bitwy z 1876 roku nad rzeką Małego Wielkorożca. Należy więc do pierwszej grupy stworzonego przeze mnie podziału. Nagrania dokonał w roku 1972 w rezerwacie Pine Ridge w Dakocie Południowej prawnuk Czerwonej Chmury Edgar Red Cloud, zaś tłumaczenia z lakockiego na język angielski - Calvin Jumping Bull.

Lakota (Sioux) Little Bighorn Victory Songs
Ehantan ecamu kta ca. Pehin hanska ("Long Hair" = Custer)
Owakiyake kun toke oyake sni ye laka pehin hanska.
Pehin hanska, natan yau canne he wicotaya yausni.
Nihunke lasni yelo.
Misa waziyata natan wai ca ekta wici cayhe lo hena ecamu welo.
Paha najin yo, paha najin yo. Katinyeya hibu welo. He silelya he nuke.

I have already intended to do it. I have told "Long Hair" about my intentions. I suppose he didn't tell anyone about it. "Long Hair".
"Long Hair" when you decided to attack, you should have brought more soldiers, because with what have you are not very strong [Army] weak.
I also went up north to fight, so made them weep.
That is what I have done.
Stand and strike, stand and strike. They come onward attacking.
You are not good, and there you will lie.

Miałem już wcześniej zamiar to zrobić. Powiedzieć Custerowi o moich zamiarach. Przypuszczam, że on nikomu o tym nie powiedział. Custer.
Kiedy zdecydowałeś się na atak, powinieneś przyprowadzić więcej żołnierzy, ponieważ z tymi, których miałeś, twoja armia nie była zbyt silna.
Ja również poszedłem w górę na północ żeby walczyć, ale zrobiłem to płacząc. To jest to, co zrobiłem.
Stałem i walczyłem. Stałem i walczyłem. Oni szli naprzód atakując.
Nie byłeś dobry i tam będziesz leżał (18).

Bęben. Pow-Wow Katowice, Polska.
2006 r., fot. Rafał Błaszczak.

Przypisy:
1. Na temat 'podwójnego ducha' i roli berdache u Tubylczych Amerykanów szerzej pisze W. Kuligowski, Losy seksualne dzikich (cz. 2), Berdache - wczoraj i dziś, Tawacin nr 3 (55) 2001, s. 22-28.
2. Do poruszenia tego tematu zainspirował mnie film, który miałem okazję obejrzeć podczas Długich Nocy Muzealnych w berlińskim Museum für Völkerkunde - Honey Moccasin autorstwa Shelley Niro, Kanada 1998. Film opowiada historię indiańskiego transwestyty przyodziewającego wieczorami w ukryciu strój do kobiecego tańca w sukniach dzwonkowych (Jingle Dance).
3. Men's Traditional posiada dodatkowo dwie odmiany: Północną i Południową (Straight Dance). Przedstawiając ten styl skoncentruję się na jednej z nich, mianowicie Północnej.
4. G. Ancona, Powwow, New York, San Diego, 1993, s. 7.
5. W. K. Powers, War Dance, Plains Indian Musical Performance, Tucson, 1990, s. 61.
6. M. Nowocień, Pow-wow festiwal indiańskiej kultury, w: Tawacin, nr 4 (60), 2002, s. 38.
7. Richter S., Das Powwow - Fest bei den Blackfoot - ein Ausdrück Indianischer Identität, Forschungsberichte, Nr 3, 1998, s. 30.
8. Ibidem, s. 30.
9. Friedrich Kohler Colletion, Staatliche Museen zu Berlin, Museum für Völkerkunde, w: C. F. Taylor, Buckskin & Buffalo, The Artistry of the Plains Indians, New York 1998, s. 62-63.
10. Artefakt ten zebrał podczas swoich badań nad symboliką Indian Arapaho A. L. Kroeber w latach 1899-1990 w Oklahomie i Wyoming. Zdjęcie zamieszczone zostało w książce W. C. Sturtevanta i C. F. Taylora, Indianie Ameryki Północnej, Plemiona, Wodzowie, Wierzenia, Rzemiosło, Dzieła Sztuki, Warszawa 1994, s. 82-83.
11. Fenrych-Majewska M., Powwow - wspólne wyznanie wiary, Tawacin nr 2 (38) 1997, s. 26-27.
12. M. Nowocień, op. cit., s. 40.
13. Wzmiankę dotyczącą związku Tańca Trawy z kobiecym Tańcem Tradycyjnym znalazłem w książce Alana P. Merriama pt. Ethnomusicology of the Flathead Indians, New York, 1967, s. 120-121 oraz u S. Richter, op. cit.
14. J. Paterek, Encyclopedia of American Indian Costume, New York 1996, s. 84, w: S. Richter, op. cit., s.34.
15. S. Richter, op. cit., s. 35.
16. Informacje te zostały nadesłane mi przez Judy Wohlert z United States Department of the Interior, Nez Perce National Historical Park, Spalding, Idaho, USA.
17. M. Nowocień, op. cit.., s. 40.
18. Słowa zaczerpnąłem z wkładki do płyty kompaktowej American Warriors, Songs for Indian Veterans, wydanej przez Rykodisc w 1997 roku.

« powrót do działu Teksty